zondag 29 september 2019

En nu in de praktijk!


Na 2 weken training presenteren de projectgroepen hun proposals tijdens de midterm presentations. Omdat ik nu een paar dagen eerder in Ethiopië ben, kan ik deze presentaties meemaken. Dat geeft me een beter inzicht in hun bedoelingen en vorderingen dan alleen een schriftelijk voorstel.

In mijn eigen woorden is opdracht aan de deelnemers.
Ontwerp met je projectgroep een training over een complex juridisch probleem voor professionals uit het juridisch domein. In de training die je ontwerpt maak je gebruik van de leertheorieën en -praktijken die je tijdens de training hebt ervaren. Je levert als groep een handleiding op voor zowel deelnemers als toekomstige trainers.

Het is de bedoeling dat de groepen een training ontwerpen waarin de deelnemers actief kennis verwerven en met elkaar delen en dat ze al doende ook stappen zetten in de oplossing van het gegeven probleem. Dat is complex voor de trainers. In het trainingsontwerp moeten zij laten zien dat ze hun trainees kunnen stimuleren om niet alleen braaf naar de lezingen te luisteren, maar zelf op zoek te gaan naar kennis. Ook zullen ze hun trainees niet meer bij de hand nemen en naar een oplossing leiden. Nee, ze geven de opdrachten op een zodanige manier dat de trainees zélf uitzoeken wat werkt en wat nodig is om het probleem op te lossen.

Een heel andere manier van werken dan deze trainers gewend zijn. De meesten zijn én een juridisch professional én trainer van hun collega’s. Maar trainen betekent voor hen: college geven. Nu gaat het om meer en andere werkvormen. En om een andere houding van de trainer.
 In de afgelopen twee weken hebben ze veel geleerd over het belang van actief leren, van het langzaam overgaan van de ene manier van werken naar de andere. Van instructie en college geven naar werkwijzen die de deelnemers diep aan het denken zetten. Van luisteren naar de trainer naar het zelf ervaren, denken en doen. Wij hebben onze training zo ingericht dat zij kunnen ervaren wat dat in de praktijk betekent: Practice as you preach!!

Tijdens de presentaties merk ik wat zij hiervan hebben opgepikt. In hun voorstellen mikken ze allemaal op geheel zelfsturende deelnemers in goed functionerende projectgroepen die ook nog eens werken en denken op een hoog abstractieniveau. Hier zie ik wat er nog vaak gebeurt: onze deelnemers doen wat ze denken dat wij trainers willen zien. Ze vinden het moeilijk om hun eigen plan te trekken en voor een meer realistischer optie te kiezen. Terwijl een dergelijke opzet van een training gedoemd is te mislukken. Als het ons met zeer gemotiveerde trainers al heel moeilijk is om in 4 weken een dergelijke verandering teweeg te brengen. Hoe kunnen zij dat dan verlangen van hun onervaren trainees?
Hier speelt de Ethiopische cultuur een grote rol: als deelnemer aan een training doe je er alles aan om de trainer tevreden te stellen. Voor hen is het moeilijk te begrijpen dat je iets anders doet dan de trainer zegt. Dus als Michael zegt: ”You have to be ambitious on the learning outcomes.” dan mikken zij op het hoogste niveau, ook al is dat absoluut onrealistisch.

Dat balanceren tussen de verschillende perspectieven en culturen maakt het trainen zo interessant. Ik kom steeds weer voor verrassingen te staan. Een van de belangrijkste voorwaarden voor leren is het gevoel van veiligheid. Daarmee bedoel ik dat de deelnemers zich kunnen vergissen, fouten kunnen maken, dat we daar met elkaar om kunnen lachen en ervan kunnen leren. Alle deelnemers zijn vriendelijk, voorkomend en respectvol tegen mij. Maar écht vrij voelen zij zich niet. Nog niet, hoop ik. Misschien wordt het in de loop van de week beter, want we gaan echt oefenen. Om daarvan te kunnen leren, is het belangrijk dat je je vrij en zeker voelt.

Carpe-Diemsessie
 Op mijn eerste maandag zijn de instructies van mijn kant nog behoorlijk strak, maar de werkvorm is helemaal nieuw voor hen: het concreet maken van hun training in een aangepaste Carpe-Diemsessie. Kort gezegd komt het erop neer dat ze een ‘levende blauwdruk’ maken. We gebruiken daarvoor verschillende kleuren post-its, viltstiften en een groot vel papier. Ik probeer het zo duidelijk mogelijk uit te leggen, iedereen knikt vriendelijk, maar ik zie onbegrip in hun ogen. Maar er komt slechts één vraag. Die beantwoord ik en weer knikt iedereen vriendelijk op mijn vraag of het duidelijk is. Maar dat is het natuurlijk helemaal niet blijkt als ze allemaal hun materiaal hebben! Dus ik leg het in alle groepen nog eens uit. Eén groep heeft het direct begrepen en is al druk bezig. Als ik uitroep: “Oh, I love you!!!” moet iedereen heel erg lachen. Ik vraag aan de groep te laten zien wat zij aan het doen zijn en het nog eens uit te leggen in het Oromo, de taal van dit gebied. Uiteindelijk gaat iedereen aan de slag. Na 2 uur hebben ze hun levende blauwdruk klaar én begrepen hoe ze dit de komende weken kunnen gaan gebruiken.

Ik merk dat het de deelnemers veel energie kost om deze verandering door te maken. Ze willen het heel graag, maar lopen op tegen alle vaste patronen en aannames over leren en trainen die ze in de loop van hun leven hebben opgebouwd. Daarnaast is het volgen van de training in het Engels een extra handicap. Ze hebben allemaal 3 talen: Oromo, de taal van deze regio en Amharic, de officiële landstaal. En dan Engels, de taal van de universiteit. De meesten spreken echter bijna nooit Engels, dus we vragen veel van hen. Daarin staan we gelijk, want ik vind het soms moeilijk om me echt goed uit te drukken in het Engels. Dat benadruk ik dan maar. Het helpt hen een beetje om steeds te spiegelen: dit is wat ik nu met jullie doe en op deze manier kun je het met jullie eigen trainees doen. Bijvoorbeeld trainees die de opdracht snel begrijpen laten uitleggen wat de bedoeling is. Het blijft leren met vallen en opstaan, voor hen en voor mij. 


zaterdag 28 september 2019

Zondag in Adama



Hotel La Résidence, ingang

Mijn eerste zondag in Adama. De stad waar wij onze training geven. Collega Michael is gisteravond naar huis vertrokken. Ongeveer op dit moment zal hij aankomen op Schiphol. Dus deze zondag zit ik alleen aan de ontbijttafel. Geen klokken van de St. Bavo in Haarlem, maar onbekend vogelgezang buiten, een onbekende taal binnen.
Mijn hotel, La Résidence, ligt aan de noordkant van de stad, op een heuvel. Het is het droomproject van de eigenares, een Ethiopisch-Franse zakenvrouw. Ze heeft het zelf ontworpen en is daarbij geïnspireerd door de oude tempelgebouwen en kastelen in Gondar, een van de oudste plaatsen in Ethiopië. Voor Ethiopische begrippen is dit een duur hotel en ook een beetje extreem. Noh en zijn collega’s doen er lacherig over. Ik vind het prachtig. De kamers zijn groot en mooi ingericht. Ik heb een prachtig uitzicht over Adama en omgeving en het ligt heel rustig, ver van het drukke (en vooral ook heel erg stinkende) stadscentrum.
De eigenares hoeft kennelijk niet veel winst te maken, dus voor ons werd de kamerprijs tot de helft gereduceerd, waardoor het een zeer betaalbaar hotel is!
Een klein nadeel is dat het er zo rustig is dat er maar weinig personeel is. Soms moet je op zoek naar iemand voor een kop koffie of een andere vraag. Daar staat tegenover dat iedereen heel vriendelijk is en al het mogelijke doet om het je naar de zin te maken. Na het ontbijt werk ik in de lobby aan de voorbereiding voor de komende week. Hier is de wifi-ontvangst het sterkst, bovendien is het een lichte ruimte, fijn om te zitten en te werken.

Het wordt warm vandaag. De regentijd loopt ten einde, de zomer komt eraan. Vandaag wordt het zo’n 28 graden. De zon is heet, maar in de schaduw is het heel aangenaam. Na een uur besluit ik om een wandeling te maken in de omgeving van het hotel. De straat van La Résidence komt uit op een grotere straat waar door de week veel verkeer is. Nu, op zondag, is het goed te doen.

Ik wandel langs de straat en zie de paarden weer in het midden van de weg staan. Het zijn paarden zonder eigenaar. Vaak zijn ze oud en der dagen zat en wil niemand meer voor ze zorgen. Ze staan in het midden van de weg omdat het langsrijdende verkeer wind veroorzaakt, zodat ze minder last hebben van vliegen en ander ongedierte. Ook in de overvolle hoofdstraat van Adama staan deze paarden. Iedereen rijdt er omheen. Net als om de zwerfhonden die overal lopen en zomaar oversteken. Er wordt wat af getoeterd om ze te waarschuwen. Sowieso wordt er heel veel getoeterd, maar het werkt wel. Iedereen rijdt kriskras door elkaar, dus dat toeteren is nodig, ook voor de overstekende voetgangers.

 Veel van de kleine winkeltjes zijn open. Meestal zijn dat koffietentjes. Koffie en thee worden op de traditionele manier gezet en warm gehouden op een houtskoolvuurtje waarin ook mirre wordt gebrand. Dat ruikt heerlijk in combinatie met de vers gebrande bonen. De klanten zitten op kleine plastic krukjes, ze nemen koffie of thee en gaan weer weg. Het kost een paar Ethiopische birr. Dat is ook voor Ethiopische begrippen niet duur. Dat is belangrijk want dit koffiedrinken is een essentieel onderdeel van de Ethiopische cultuur, zeggen alle deelnemers van onze training. Een birr is ongeveer 0,03 euro. In dit filmpje zie je hoe zo’n ceremonie in zijn werk gaat in een Ethiopisch gezin
.
Achter de koffietentjes staan huizen, hier, aan deze straat, zijn dat een soort compounds: een huis met grond, met soms wat huizen voor bedienden. In de zijstraten zijn er ook dit soort compounds, daarin staan dan kleine golfplaten huisjes. De meeste inwoners van Adama wonen in dit soort huisjes.

Al wandelend word ik door de meeste voorbijgangers en koffiedrinkers met grote ogen aan- en nagekeken. Af en toe lopen moedige jongetjes een stukje mee, vragen: “How are you?” en “What’s your name?” Ik geef antwoord en dan moeten ze heel erg lachen, lopen een stukje mee en gaan verder. Ze kunnen meestal niet meer zeggen dan dit, dus we zijn snel uitgepraat.

Ik loop tot aan de grote, orthodoxe kerk. Het is er stil, want lunchtijd. Er zitten voor het grote plein groepen bedelaars. Het is moeilijk om aan te zien, maar ook moeilijk om te besluiten of ik iets zal geven en hoeveel dan. Het blijft ongemakkelijk daar als rijke, witte vrouw te lopen en het enorme verschil te voelen tussen onze welvaart en de armoede die hier ook is. Ik geef mijn munten aan de voorste en hoop dan maar dat ik niet bestormd word door de anderen. Gelukkig gebeurt dat niet.
De kerk is niet open. Ik vind hem van buiten ook niet echt mooi, maar er hangt een serene sfeer op het plein. Aan de achterkant is een kleine kapel. Een aantal in het wit geklede vrouwen is op het voorplein aan het bidden. Ik blijf op eerbiedige afstand en loop weer naar de straat.

Na een wandeling van bijna twee uur kom ik weer in het hotel. Er is een groep gasten gearriveerd. Daarom is er een lunchbuffet. Ik kan deelnemen. Een heerlijk Ethiopisch buffet met allerlei groente-, vlees-, vis-, en eiergerechten en natuurlijk injera.  

Met die uitgebreide lunch ga ik lekker op het terras zitten. Nog wat voorbereiden en lezen. Een goede besteding van een zondag in Adama.

vrijdag 27 september 2019

Kennismaking




Na een korte nacht in Addis Abeba word ik opgehaald door een auto met chauffeur en Noh. Zij brengen me naar Adama. Noh is openbaar aanklager in Addis Abeba, maar hij woont in Adama. Hij is een van de deelnemers aan onze training en hij is onze begeleider deze weken. En wat voor een begeleider. Hij zorgt heel goed voor ons, neemt ons mee uit lunchen en organiseert uitjes. Daarnaast regelt hij alles wat nodig is om ook de training goed te laten verlopen. Een geweldige man!


Adama is de stad waar wij onze training geven in het Oromia Justice Sector Professionals Training and Legal Research Institute. Adama ligt ongeveer 100 km ten zuidoosten van Addis Abeba. De stad is ook wel bekend als Nazreth, maar heeft sinds een aantal jaar haar oorspronkelijke naam weer terug.

Ik zou om half zeven worden opgehaald, maar er ging iets mis met de auto, dus het werd 10 uur. Voordat Noh en de chauffeur konden wegrijden uit Adama, was het al 7 uur. En als je na 7 uur in Addis komt, is het één grote verkeersopstopping. Dat blijft eigenlijk zo de hele dag, dus het duurde ook weer een uur voordat we Addis uit waren. Alles bij elkaar ben je dan een dikke twee uur bezig om die 100 km te overbruggen.
Er loopt een snelweg tussen Addis en Adama. Dat betekent overigens niet dat er geen kudde schapen kan lopen. Die kwamen we een paar keer tegen. Langzaam ging de stad over in een groen en veel leger gebied met af en toe een huisje. En leuk om dat ook weer te zien overgaan in een meer stedelijk gebied met de bekende golfplatenhuisjes, flats en kleine, vrijstaande huizen.

Volgens Noh heeft Adama ongeveer 600.000 inwoners. Ik neem aan dat hiermee de hele regio bedoeld wordt, want de stad zelf is niet zo groot. Adama is, zoals ze het zelf beschrijft, een conferentiestad. Er zijn verschillende grote conferentieoorden en er zijn heel veel hotels, die ook goed bezet zijn, want er is altijd wel een conferentie gaande. Die hotels bevinden zich meestal in het centrum van de stad. Daar is het heel druk met mensen, koffietentjes en winkels in allerlei soorten en maten. En met veel verkeer: SUV’s, kleine busjes, paard en wagens, vrachtwagens en bajaj (spreek uit: badjadzj). Die laatste kennen wij als tuktuks. In de zijstraten krioelt het van deze bajaj, het is het meest gebruikte vervoermiddel, naast de voeten. Want ‘gewone’ Ethiopiërs lopen heel wat af.

Ethiopië met in het midden Addis Abeba en zuidelijk Adama
(hier Nazreth genoemd)
Na een lunch met Mr. Tesfaye en Mr. Dhaba, de ‘bazen van het trainingsinstituut, collega Michael en ik, volgde de kennismaking met de trainees. 34 paar donkere ogen keken mij aan, ik vertelde maar kort wie ik was en wat ik vooral met hen wilde gaan doen. Daarna gingen zij aan de slag in hun projectgroepen. Ik sloot bij elke groep even aan om te horen wat hun project was en wat ze tot nu toe gedaan hadden. Wat een betrokkenheid met het probleem dat ze willen adresseren in hun training. Dat zijn ook niet de minste, o.a. kindermishandeling, verkrachting, diplomafraude, landonteigening. In bijna alle gevallen gaat het om de verschillende interpretatie van de wet bij dit soort misdrijven. Daar willen de groepen verandering in brengen. Ze zijn ervan overtuigd dat zij in de positie zijn om hier invloed op uit te oefenen, De meesten zijn openbaar aanklager, rechter, juridisch beleidsmedewerker of politieofficier. Door hun collega’s te trainen, kunnen ze een eerste stap naar verbetering zetten. Mooi om hen te zien en horen vertellen. Mooi ook om te zien wat ze tot nu toe hebben kunnen opnemen van de nieuwe leertheorieën en -perspectieven die Michael met hen heeft gedeeld. Ik denk dat ze klaar zijn voor de volgende stap, van theorie naar praktijk. Dat is een grotere stap dan zij nu denken. Het zal af en toe schuren, onzekerheid geven en verwarring zaaien, maar ook dat hoort bij leren 



zondag 22 september 2019

Toch weer in Ethiopië


Toch weer in Ethiopië.

Begin dit jaar werd ik gevraagd om samen met collega Michael een training te geven in Ethiopië. Dat zou de vierde keer worden. De laatste was 4 jaar geleden. Ik heb er veel over geschreven in mijn blog. Ook nu weer zouden de deelnemers professionals uit het juridisch domein zijn, openbaar aanklagers, rechters, politiefunctionarissen en beleidsmedewerkers van het ministerie van justitie.
Ik twijfelde, ik vroeg me af wat ik, een Nederlandse onderwijskundige, nu aan hen kan leren. Of eigenlijk, waarom zouden wij Nederlanders dat moeten doen? Zijn er geen onderwijskundigen in Ethiopië die dit veel beter kunnen? Zij kennen de situatie daar en kunnen daarom veel beter aansluiten.
Maar dat is (nog) niet zo. In Ethiopië is er weinig ervaring met de manier van leren die wij al veel meer geadopteerd hebben. Leren waarin de lerende zélf verantwoordelijkheid neemt voor wat hij wil leren. Dat is volgens onze opdrachtgever vooral belangrijk omdat het gaat om professionals. Zijn doel is dat zij in deze Train-de-Trainer-training leren hoe zij hun collega’s kunnen begeleiden bij het leren omgaan met en handelen ten aanzien van bepaalde moeilijke, juridische thema’s.

Natuurlijk streelde de vraag mijn ijdelheid, ik vind het fijn te horen dat mensen zo tevreden zijn dat ze ons nogmaals willen inhuren. Maar ik was nog niet overtuigd. Ik had de vorige keren gehoopt dat er na onze training nog een vervolg zou komen, in welke vorm dan ook. Een terugkomdag, een aanspreekpunt voor vragen, een online community of zoiets. Maar dat is niet gebeurd en vanuit Nederland bleek dat moeilijk te organiseren. Ik heb via LinkedIn en Facebook nog incidenteel contact met enkele oud-deelnemers. Maar dat is niet wat ik me ervan had voorgesteld. Natuurlijk zullen de deelnemers er altijd iets van opsteken, maar ik zou willen dat onze training meer effect heeft dan dat. Bijvoorbeeld door hen na afloop op een of andere manier te ondersteunen in het streven hun nieuwe inzichten over leren en trainen te implementeren in hun instituut. Daar is de vorige keren weinig van terechtgekomen. Veranderen is moeilijk, ook in Ethiopië. Dus zou dat nu anders zijn? Dan bleef de vraag: wat is het effect van zo’n training?

Iemand zei” “Als je het leuk vindt, moet je het gewoon doen. Zonde om zo’n kans voorbij te laten gaan. Doe het voor je eigen plezier!” Daar zit wat in, want een blije trainer is vaak een enthousiaste trainer. Maar ik heb ook een principiële kant. Zoiets doe ik niet alleen voor mijn plezier, het moet ook betekenis hebben, van toegevoegde waarde zijn. De twijfel bleef.

Vlak voor de zomervakantie moest er een beslissing komen. De datum stond vast, we moesten nu ja of nee zeggen tegen onze opdrachtgever. Ik ging bij mezelf te rade. Natuurlijk sprak ik met Michael. We hebben bewezen een goed team te zijn. We vullen elkaar aan in onze aanpak. We zijn in sommige opzichten heel verschillend, maar denken hetzelfde over onderwijs en onderwijskundige uitgangspunten. Die samenwerking is inspirerend en leerzaam. Hij benadrukte dat hij het fijn zou vinden als we dit weer met z’n tweeën zouden doen.
Maar het belangrijkste zei echtgenoot A: “Je wordt zo enthousiast als je erover praat, je bent nu direct al bezig met bedenken wat je allemaal zou veranderen en hoe het zou kunnen worden.” En zo was het ook. Bij de gedachte alleen al kwamen er allerlei ideeën naar boven over belangrijke onderwerpen en activerende werkvormen die we in de training zouden kunnen gebruiken. En wat is het leuk om even helemaal uit dat relaxte pensionadagevoel te stappen en op avontuur te gaan. Want ook al was ik er drie keer eerder, voor mij blijft het zeker spannend. Het was duidelijk. Ik zou gaan!

Toen dat besluit gevallen was, zijn Michael en ik aan de slag gegaan om de bestaande training op een aantal punten flink te veranderen en veel consistenter te maken. We hebben ook een digitale leeromgeving gemaakt om onze deelnemers de kans te geven hiermee te experimenteren.
Nu ben ik al twee dagen in Ethiopië en heb ik anderhalve dag meegedraaid in de groep. Vandaag, vrijdag 20 september, waren de midterm presentations waarin de projectgroepen laten zien hoe ze op weg zijn met hun opdracht, het ontwerpen van een training. Ik was onder de indruk. Deze groep van 39 deelnemers heeft het door. Niet alleen zijn ze heel betrokken als het gaat om het juridische probleem dat ze willen aanpakken. Ze hebben bewuste keuzes gemaakt bij het toepassen van de theorieën die ze de afgelopen twee weken met Michael hebben verkend. Hij, Michael, heeft vandaag met pijn in zijn hart afscheid genomen van de groep.
Maandag beginnen mijn twee weken. Dan ga ik begeleiden bij het uitwerken van de training die ze nu in steigers hebben staan. Ook gaan we samen ervaren hoe je omgaat met trainees die zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun leren. Hoe doe je dat? Hoe laat je los? Een spannende tijd, voor hen, voor mij. Wat zullen we leren!